Umrah: praktische tips & trips

A little intro 

Toen we in de herfst op zoek gingen naar een wintervakantie begon het al snel te dagen dat het geld dat we zouden spenderen aan een all-in vakantie voor vijf personen even duur zou uitkomen als een Umrah. De keuze was toen snel gemaakt. Mijn jarenlange droom zou eindelijk werkelijkheid worden, ook al kwam het echte besef pas toen ik daadwerkelijk voor Masjid an Nabawi stond.

Wij hebben de Umrah verricht in december/januari en volgens een aantal professionals die we spraken was het wel uitzonderlijk druk. Dat heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat dit de eerste langere (winter)vakantie was waarin je weer vrij kon reizen na allerlei COVID gerelateerde restricties.

Reizen in december heeft als voordeel dat de temperaturen draaglijk zijn en dat je net iets meer nachtrust kent doordat 'isja vroeg en fajr laat is. Maar toch, slaapgebrek hoort er sowieso bij want je wil natuurlijk de beloning van elk gebed in de heilige moskeeën verdienen.

Wij zijn in totaal 12 dagen geweest. 6 dagen Medina en 6 dagen Mekka. Uiteraard wil je altijd langer blijven, maar dit was ruimschoots voldoende om alles te zien en te doen. Ik raad wel aan om eerst naar Medina te gaan en dan pas naar Mekka zodat je er geleidelijk aan kunt inkomen. 

Wij zijn met een reisorganisatie gegaan. Als het je eerste keer is of je gaat de hajj verrichten dan raad ik dit echt aan. Kies voor een betrouwbare (!) organisatie om er zeker van te zijn dat je zonder al teveel stress van punt a naar punt b geraakt.

De meeste reisorganisaties bieden verschillende arrangementen aan. In de regel betaal je meer voor een hotel dichtbij de moskeeën. Ik vind dit persoonlijk het geld zeker waard aangezien je vijf keer per dag over een weer moet gaan. Ga je met kleine kinderen, ouderen of invaliden dan zou ik niet twijfelen. Google wel altijd eerst de reisorganisatie/hotels en check de meest recente reviews. Deze geven een goede indicatie. Ik zou aanraden om voor halfpension te gaan, zo hoef je niet al teveel na te denken over wat en waar te eten.

Als het enigszins mogelijk is: zorg dat je een reismaatje van hetzelfde geslacht hebt. Omdat je veel in de moskee vertoefd, ben je vaak gescheiden van je man of mahram en alleen is maar alleen. Ik vond het erg fijn dat ik altijd mijn dochter bij me had.

Schaf bij aankomst meteen simkaarten aan voor het hele gezin zodat iedereen bereikbaar is. (Video) bellen met Whatsapp is niet mogelijk in Saoudi-Arabië. Facetime (enkel iPhone) lukte meestal wel. Wij gebruikten ook de app Imo. Er schijnt ook een app '1111' te zijn waarmee je wel via Whatsapp kunt videobellen.

De regels ter plaatse durven nogal eens veranderen, dus het is niet gezegd dat al mijn tips nog van toepassing gaan zijn op het moment dat jij gaat, maar zo weet je in elk geval waar je op moet letten.

In de bagage

Ingelopen slippers zijn een must. Ik was heel blij met mijn Birkenstock 'badslippers'. Handig aan en uit te doen bij de moskee bezoeken én schoon te houden. Neem echter ook ingelopen sneakers of sketchers mee voor eventuele uitstappen. Buiten de moskeeën is het vrij stoffig en hobbelig.

Voor de dames: Neem niet teveel abayaat/hoofddoeken/khumoor mee. Voorzie wel voldoende leggings, t-shirts/onderhemden, ondergoed en sokken. Ga je tijdens de winter dan stop je best een jas, vest of poncho in je koffer. Het kan best fris zijn bij fajr en ‘isja en het zou kunnen dat je buiten moet bidden.

Ik had 6 abayaat mee voor 12 dagen. Ter plaatste kun je er eventueel nog bijkopen. Houd er wel rekening mee dat je in de omgeving van de moskeeën weinig abayaat vindt zonder versiering of franjes. Voor mannen is er wel genoeg keuze. De meeste hotels hebben een wasserij voor mocht je toch iets willen wassen. Ik waste mijn kleding zelf met een klein doosje waspoeder dat ik daar kocht.

Een rugzakje om je slippers, boeken, telefoon en dergelijke in te steken bij de moskee bezoeken is essentieel. Een paraplu kan handig zijn, zowel als bescherming tegen de zon als - in ons geval - stortregen. 

Het is algemeen geweten dat de meeste vrouwen in Saoudi-Arabië niqaab dragen. Hier en daar las ik dat vrouwen met onbedekt gezicht zich enorm bekeken voelden door de locals. Ik heb dit zelf helemaal niet zo ervaren. Niqaab dragen is geen must, tenzij je dit natuurlijk met de juiste intentie wil dragen wanneer je daar bent. Je valt niet uit de toon met een abaya met ghimaar of lange hoofddoek. Dat is wat 95 % van de vrouwelijke pelgrims daar draagt.

Voor de mannen: ihraamdoeken, spelden en vaseline zijn in heel wat winkeltjes in Medina te vinden dus die hoef je niet per se thuis aan te schaffen, tenzij je eerst naar Mekka gaat en dan pas naar Medina.

Hetzelfde geldt voor medicatie. Voorzie wel paracetamol en houd deze bij de hand. Door het reizen, vermoeidheid en de temperatuurverschillen/airco overal kun je al snel hoofdpijn krijgen. Toen mijn man erg ziek werd kreeg ik gewoon antibioticum mee in de apotheek.

Neem voldoende (pocket) boeken mee voor op het vliegtuig, in de bus en in de moskee. Arabische qurans vind je in de moskeeën.

Neem een herbruikbare drankbus mee om te vullen met Zamzam water. Dit is net iets milieuvriendelijker dan de wegwerpbekertjes die daar voor handen zijn.

Voorziel extra tassen om dadels en cadeautjes in te steken bij terugkeer. Bij Turkish Airlines maakt het niet uit hoeveel tassen je incheckt, zolang het totaalgewicht per gezin niet overschreden wordt. 

Je krijgt 5 liter Zamzam water per persoon mee op de luchthaven. Dit is gratis en wordt niet bij je bagage geteld. Voorzie wel een stift om je naam op de verpakking te schrijven. Let wel, dit krijg je alleen mee als je reist met een Umrah of Hajj visum. Je krijgt dit niet met een gewoon toeristenvisum.

Verblijf in Medina

Ons hotel was gelegen aan het plein voor de moskee. Ik merkte al heel gauw dat je makkelijk anderhalf uur op voorhand aanwezig moet zijn om een plekje in de moskee te vinden wanneer je via de gate aan het plein naar binnen probeert te gaan. Na een wandeling rondom de haram, kwam ik er achter dat er nog andere vrouweningangen waren, waaronder gate 25. Dit was iets langer stappen, maar zeker de wandeling waard. Ik vond via die ingang altijd plek, zelfs een kwartiertje op voorhand. Voor het vrijdaggebed moet je wel extra vroeg gaan.

Neem altijd je eigen tapijtje mee. Er liggen overal tapijten, maar vooral buiten wordt er minder vaak schoongemaakt en vind je jammer genoeg weleens kruimels en etensresten terug. Let ook op voor duivenpoep!

Wil je even ontsnappen aan de drukte? Blijf dan de periode tussen twee gebeden in de moskee. De rust die je daar dan vindt is onbeschrijflijk. Buiten bidden met zonsondergang in Medina is echter iets dat je écht moet gedaan hebben. Het is adembenemend om honderden rijen moslims van alle afkomsten zij aan zij te zien staan terwijl de zon ondergaat en de hemel roze kleurt boven de gigantische parasollen.

In Medina wordt na quasi elk gebed een dodengebed verricht. Dit volgt vrij snel op het verplichte gebed. Ik raad aan om soenna gebeden pas daarna te bidden, anders mis je misschien Janazah. Voor de mannen: probeer zeker één keer een begrafenis bij te wonen. Je maakt het meeste kans wanneer je gaat bidden bij ingang 37. Ga op tijd en probeer een plek vooraan te bemachtigen. Mijn man kreeg deze tip van een bewaker en is er zo in geslaagd om een overledene mee te kunnen begraven. Het bezoeken van Al Baqie is trouwens enkel toegestaan voor mannen, maar je kunt als vrouw wel dua doen voor de overledenen wanneer je er langs loopt of rijdt. 

Tegenwoordig moet je een afspraak via de Nusuk app maken om de Rawda te bezoeken. Bij ons werd dit geregeld door te reisorganisatie, maar mocht je alles zelf boeken is dit wel iets dat je moet onthouden. Een afspraak vinden binnen de tijd dat je er bent is niet evident tijdens drukke periodes. Ik zou zelfs aanraden om het te doen van zodra je jouw visumnummer kent. Dit heb je nodig om een afspraak te maken. Door dit systeem is het wel mogelijk om op een relatief comfortabele manier 2 rak'aat te bidden in de Rawda. Daarna wordt je wel aangemaand om snel te vertrekken. Good to know: als je 'Yallah Hajji' hoort roepen dan weet je dat je plaats moet maken. :)

Medina heeft weinig eetplekken waar je met je gezin kunt zitten. Er zijn wel heel wat take aways rondom de haram. Zitbanken en tafels zijn eerder schaars.

Doe je inkopen voor het thuisfront bij voorkeur in Medina. Het is daar iets goedkoper en zo heb je in Mekka meer tijd voor ibaadah. Let wel: in Medina mag je de moskee niet betreden met winkeltassen. Rugzakjes mogen wel, maar kunnen gecontroleerd worden. Naar mijn idee zijn ze in Medina strenger dan in Mekka.

Verblijf in Mekka

In Mekka hadden we eveneens een hotel vlakbij de haram. Hoewel ik hier had verwacht dat het nog moeilijker zou zijn om een plek in de moskee te vinden, was dit absoluut niet het geval. Er was steeds voldoende plaats, zelfs enkele minuten voor het gebed. De moskee, die in de loop der jaren fors is uitgebreid, is gigantisch groot.

Er zijn ook overal schone wc’s en wudu ruimtes te vinden. Deze zijn ondergronds. Er wordt in en rond de moskee bijna obsessief schoongemaakt. Het is dus zeker niet nodig om terug naar het hotel te gaan om wudu te verrichten omdat je denkt dat de wc's vies zijn.

In tegenstelling tot Medina zijn er buiten de moskee geen tapijten om op te bidden. Voorzie dus zeker een eigen tapijtje. Toen wij er waren, was er altijd plek binnen maar mijn man die reeds de hajj heeft verricht, zei dat er tijdens die periode ook buiten werd gebeden wegens plaatsgebrek binnen. Ik vermoed dat het ook zo zal zijn tijdens de maand Ramadan.

Ook in Mekka wordt er na elk gebed Janazah verricht. Hier hielden de Imams naar mijn gevoel wel rekening met de soenna gebeden. Ik had steeds voldoende tijd om deze te bidden en vervolgens op te staan voor het dodengebed.

Rondom de haram heb je tal van bekende en minder bekende eetzaken. In het shoppingcenter ter hoogte van de KFC heb je enkele verdiepingen hoger heel wat tafeltjes en stoelen waar je rustig kunt eten. Mocht je de tijd uit het oog verliezen tijdens het shoppen of eten, er is in het shoppingcenter een gebedsruimte aanwezig die verbonden is met de haram, in die zin dat er luidsprekers hangen.

Of winkeltassen toegestaan zijn in Mekka, dat weet ik eigenlijk niet zeker. De ene bewaker liet je binnen en de andere weer niet. Houd daar dus rekening mee. Rugzakjes mogen uiteraard wel. 

Tussen de gebeden in, is het erg rustig op het plein voor de moskee. Je kunt dan prima een dekentje uitrollen en een beetje rusten met je gezin.

De eigenlijke Umrah

De eigenlijke Umrah heb je met Allah’s wil in 3 à 4 uur verricht. Omdat er al heel wat boeken en cursussen bestaan over de handelingen en smeekbeden, zal ik hierover niet uitweiden.

Hoewel we een afspraak voor onze Umrah moesten maken via de Nusuk app, werd de QR code niet gevraagd. Wel kunnen mannen enkel tawaaf doen op de begane vloer in staat van ihraam. Bij vrouwen valt dit uiteraard niet te controleren, maar ik voelde me veiliger met mijn man erbij. De Nusuk app geeft op basis van het aantal reservaties wel een indicatie of het druk of minder druk is op het tijdstip dat jij wil gaan.

Op de verdiepingen (aangegeven met first or second floor mataaf) kun je overigens wel gewoon de tawaaf verrichten zonder dat je als man in staat van ihraam verkeert, maar daar heb je nauwelijks zicht op de kaaba door de dranghekken die op een afstand van de balustrade zijn geplaatst. De enige plek waar je echt een mooi zicht op de kaaba hebt, is op het gelijkvloers.

Mijn eerste Umrah was in groep om middernacht na een vermoeiende busrit en hotel check-in. Omdat ik er steeds aan herinnerd werd dat ik bij de groep moest blijven en smeekbeden in groep werden gereciteerd, was er weinig ruimte voor de persoonlijke beleving en smeekbeden. Het ging allemaal ook heel erg snel en dat was helemaal niet hoe ik me mijn eerste ontmoeting met de kaaba had voorgesteld. Enkele dagen later hebben we opnieuw Umrah verricht met ons gezin. Die heb ik wel ten volle kunnen beleven. 

Indien je een tweede keer de Umrah wil verrichten dan moet je met de taxi of bus naar de moskee van Aisha rijden, daar 2 rakaat bidden en opnieuw de staat van ihraam aannemen. De meeste reisorganisaties doen echter meerdere Umrahs en voorzien dus ook busvervoer naar de miqaat. De moskee van Aisha is een 10 à 15 km van de haram. Je kunt je tweede Umrah in naam van een overledene of persoon die niet in staat is om te gaan, verrichten. Je dient dan wel een iets andere dua te reciteren wanneer je de staat van ihraam aanneemt.

Wij zijn met de tawaaf begonnen ongeveer anderhalf uur voor asr, in de hoop dat we asr bij de kaaba zouden kunnen bidden en dat is gelukt. Net op het moment dat we klaar waren, werd alles afgesloten voor het gebed. Ik kon gewoon op de plek blijven zitten voor Maqaam Ibrahiem waar ik mijn 2 rakaat had gebeden. Je zult zien dat er in het begin nog mannen tussenzitten, maar deze worden als het goed is aangemaand om te vertrekken door de bewakers. De mannen bidden dan vooraan en de vrouwen achteraan (het gebied net voor de tonnen Zamzam). De adhaan horen terwijl je uitkijkt op de kaaba is werkelijk een onbetaalbaar moment dus ik raad iedereen aan om de tawaaf aan te vatten een uur à anderhalf uur voor gelijk welk gebed.

Mijn dochter vond onze eerste sa'i een vrij heftige ervaring door de enorme drukte. Voor onze tweede Umrah hebben we er dan ook voor gekozen om deze op het tweede verdiep te verrichten, waar het véél rustiger was. 

Tip: Voorzie anti-slip sokken voor de tawaaf en sa'i.

Umrah met kinderen

Wij zijn zelf gegaan met onze tweeling van 14. De jongste van 9 is thuisgebleven. Dit was een moeilijke, maar zeer bewuste keuze en nu ik terug ben, sta ik er zo mogelijk nog meer achter. Het klinkt heel mooi, met het hele gezin de Umrah verrichten, maar of het ook een goed idee is, dat hangt toch wel af van een aantal factoren: 1: jouw eigen verwachtingen, 2: jouw stressbestendigheid en 3: de drukte ter plaatse. De Umrah op zich duurt maar enkele uurtjes en is prima te doen met een kind, maar als je weet welke beloning één gebed in de heilige moskeeën heeft, dan wil je uiteraard élk gebed daar verrichten gedurende de hele periode dat je daar bent.

Of het nu druk is of niet, persoonlijk zou ik een kind pas meenemen wanneer het langere tijd kan stilzitten/bezighouden en zich al bewust is van het geloof en de waarde van aanbidding. De Umrah en het verblijf in Mekka en Medina is fysiek best zwaar, laat staan wanneer daar de zorg van één of meerdere kleine kinderen bij komt.

Je leven daar draait nog meer dan hier om de vijf gebeden en je zult kinderen dus moeten wekken of net wakker houden en vervolgens meenemen naar de moskee waar het erg druk is. Als jij of je kind snel overprikkeld raakt, dan kan het lastig worden. Een gebed in de haram duurt uiteraard ook veel langer dan een individueel gebed thuis en je wilt hopelijk ook graag extra daden van aanbidding verrichten.

Een kind verzorgen is ook een vorm van aanbidding, maar een Umrah is niet goedkoop en het zou geen aaneenschakeling van stressmomenten moeten zijn waardoor je de extra daden van aanbidding moet laten passeren. Na elk gebed zag ik jammer genoeg heel wat moeders met jengelende of huilende baby's/peuters gehaast opstaan en weer vertrekken. Wat daar wel anders is dan hier: er wordt met veel begrip naar huilende baby’s en kinderen gekeken waardoor je er zelf meer gelaten mee kunt omgaan. 

Buggy’s zijn niet toegelaten in de moskeeën dus voorzie zeker een draagtas of doek voor baby’s en peuters.

In Medina mogen kinderen onder 10 jaar officieel niet binnen in de moskee, hoewel ik ze hier en daar wel gezien heb. Uiteraard kun je wel buiten bidden, daar bevinden zich ook tapijten, reuze parasollen en ventilators. In Mekka mogen kleine kinderen wel binnen in de moskee. 

Er zijn weinig tot geen speelvoorzieningen voor kinderen. Ook de hotels zijn hier naar mijn idee niet echt op ingesteld.

Voorzie je kind van een naambadge met contactgegevens van jezelf. Verstop eventueel ook een AirTag in zijn of haar kleren/rugzak zodat je elkaar makkelijk terugvindt, mocht hij of zij verloren geraken in de drukte. Heb je oudere kinderen met een telefoon, geef ze dan zeker een eigen simkaart zodat ze bereikbaar zijn.

Ouderen en invaliden

Ik heb er geen persoonlijke ervaring mee, maar naar wat ik rondom me zag, wordt er ontzettend goed gedacht aan en gezorgd voor ouderen en invaliden. Zowel op de luchthaven, in de hotels als buiten zijn er rolstoelen ter beschikking, soms weliswaar tegen betaling.

De ingangen van de moskeeën zijn voorzien op rolstoelen. Quasi overal hangen inklapbare stoeltjes voor zij die niet zittend kunnen bidden.

Zowel de tawaaf als sa'i kunnen op een ander rustiger verdiep verricht worden, mocht het op het gelijkvloers te druk zijn. Sa'i kun je zelfs verrichten met een gehuurde scootmobiel op de bovenste verdieping.

Als je als invalide Umrah wil verrichten en je bent niet afhankelijk van schoolvakanties, dan zou ik misschien wel opteren om tijdens een rustigere periode de Umrah te verrichten. Voor de Hajj heb je uiteraard geen keuze. Het spreekt voor zich dat dit de drukste periode is en volgens mijn man is dit fysiek en mentaal ook niet te vergelijken met de Umrah.

In beide gevallen is het van essentieel belang dat je met een betrouwbare organisatie reist en een familielid (liefst van hetzelfde geslacht) meeneemt, waarvan je zeker weet dat ze goed voor je gaan zorgen.

Nog enkele gouden tips

Lees je op voorhand voldoende in en leer de smeekbeden en hun betekenis zodat je jezelf ten volle bewust bent van wat je doet, zegt en vraagt. Schrik echter niet wanneer je bij het zien van de Kaaba of het betreden van de Rawda plots alles bent vergeten door de emotie en overweldiging. Een duaboekje of je telefoon bij de hand houden kan daarom handig zijn.

In mijn ogen is de Umrah geen plezierreisje. Spendeer niet teveel tijd aan eten, shopping of fotoshoots. Verwijder al de social media apps van je telefoon. Je tijd daar is kort en kostbaar. Plan die vormen van amusement rond de gebeden en extra aanbidding en niet omgekeerd. Één gebed in de heilige moskeeën heeft zo’n grote beloning dat het zonde is om er eentje te missen. Wees jezelf ervan bewust dat je aan elk gebed gemiddeld anderhalf uur spendeert: de rituele wassing verrichten, het lopen naar de moskee, plek vinden, het verplichte gebed verrichten dat véél langer duurt dan wanneer je op je eentje bidt, vrijwillige gebeden, dua, dhikr, quran lezen,… je gaat fysiek moe thuiskomen, maar mentaal sterker dan ooit. Je hebt daar zoveel meer kracht en energie. 

Beperk uitstappen ter plaatse, zeker wanneer deze tijdens de gebedstijden vallen. Wij bezochten de Qoeba moskee, een dadeltuin, Oehoed, vlakte van Arafah en reden met de bus langs Moezdalifa, de tentenkampen in Mina en de berg Nour waar de grot Hira zich bevindt. Het is wel belangrijk dat je deze plekken bezoekt met de juiste intentie. Het zijn - op het bezoeken van de Qoeba moskee na - geen daden van aanbidding, maar het is wel heel bijzonder om al die onderdelen van onze Islamitische geschiedenis met eigen ogen te zien. Neem ook zeker een boek meer over de siera en lees deze op het vliegtuig. Eenmaal ter plaatse, kun je jezelf nog meer inleven. 

Je zult af en toe beproefd worden door het gedrag van andere pelgrims die bruut en ongeduldig zijn te midden van de drukte. Ook zie je heel wat twijfelachtige handelingen. Probeer jezelf daar niet door te laten afleiden en jezelf te focussen op het doel van je reis en het verbeteren van je eigen gedrag. Neem dit ook mee naar huis. Koester geen wrok naar degenen die jou niet correct behandelen en blijf goed voor iedereen omwille van Allah.

Koop een aantal qurans en leg ze in de moskee als doorlopende sadaqa. Opgelet: alleen officiële qurans (te herkennen aan een blauwe stempel) mogen gedoneerd worden. Niet officiële worden verwijderd. In Mekka heb je een boekenwinkel 'Dawah corner bookstore' in het shoppingcenter boven de KFC waar je deze kunt kopen.

Een andere vorm van sadaqa is versnaperingen of fruit uitdelen aan je reisgroep of andere pelgrims. Wie ook echt iets lekkers verdient zijn de schoonmakers en bewakers van de moskeeën. 

Mijn wens voor jou 

De Umrah en het verblijf in Mekka en Medina is niet alleen de grootste imaanboost die je jezelf kunt voorstellen, maar ook een reset button. Eenmaal daar, los van de fitna en ratrace hier in het Westen, besef je pas hoezeer je wordt geleid door het wereldse. In Mekka en Medina keer je letterlijk en figuurlijk terug naar de essentie. Je hoeft je jezelf alleen maar te focussen op Allah en het voeden van je ziel. 

Iedereen is daar met hetzelfde doel. Iedereen is daar gelijk. Je kent daar geen verleiding of afleiding. Je mag jezelf zijn. Er is geen plek ter wereld waar je meer innerlijke rust zult vinden dan daar en ik raad echt iedereen aan om het geld dat je wilt spenderen aan een luxueuze all-in reis in een tropisch land, te spenderen aan de Umrah of Hajj. Het is een reis, een ervaring, een les van onschatbare waarde.

Bij mijn terugkeer in België viel ik heel even in een zwart gat. Ik was terug thuis, maar het voelde niet meer als thuis. Ik voelde wel heel erg de drang om vast te houden aan het gevoel dat ik had in Mekka en Medina en de focus op (extra) aanbidding te houden. Je hebt daar met Allah’s wil zoveel hassanaat verdiend, dat je die eenmaal terug niet meer uit handen wil geven en je leven nog meer in het teken wil stellen van Allah en Zijn boodschapper.

Wanneer we in het verleden terugkeerden van een reis dan was dat altijd met een stukje schuldgevoel want we waren naar een plek gereisd waar we als moslim werden aangestaard, gewoon om wie we zijn, wat we geloven en wat we dragen. Een plek waar je hoe dan ook in aanraking komt met fitna. Mijn dochter die ook een hoofddoek draagt was tijdens die reizen vaak boos en verdrietig omdat ze zich een vreemde eend in de bijt voelde. Zelfs in Marokko, een overwegend Islamitisch land. Vandaag zaten we aan tafel met onze puberende tweeling en het was de eerste keer dat ik mijn dochter na een reis hoorde zeggen dat ze heel graag terug wilde. Op zulke momenten besef je dat we hier in België nooit echt thuis zullen zijn want een thuis is pas een thuis wanneer je echt jezelf kan en mag zijn. 

We zijn nu precies een week verder en subhanallah, in mijn dromen vlieg ik nog steeds elke nacht terug naar de twee heilige moskeeën. Ik hoop oprecht dat deze dromen niet zullen verdwijnen met de tijd, maar mocht dat toch gebeuren, dan heb ik nog altijd de geschreven herinneringen en foto's die me in gedachten terugbrengen naar de mooiste plekken ter wereld. 

Omdat ik al mijn zusters en broeders graag wil laten proeven van de zoetheid van deze reis, deel ik deze blog. Ik hoop dat het jou heeft kunnen inspireren en dat je alles in het werk zult stellen om snel in mijn voetsporen te treden.

Moge Allah jou en je dierbaren helpen om zo snel mogelijk de Hajj of Umrah te verrichten. Allahumma ameen!